De unieke botanische tuin van Leeuwenhorst
Sjieke verzamelwoede
Een exclusieve collectie exotische planten
Een wereldberoemde collectie werd verzameld door Gaspar Fagel, die als raadpensionaris van Holland en West-Friesland een van de belangrijkste politici van zijn tijd was. In zijn vrije tijd was hij een gepassioneerd plantenliefhebber en verzamelaar.
In Noordwijkerhout liet hij het voormalig klooster en buitenplaats Leeuwenhorst verbouwen. Vanaf 1681 creëerde hij er een van de beroemdste tuinen van Holland. Fagel verzamelde zeer exclusieve planten uit overzeese gebieden in Azië, Afrika en de Amerika’s. Via kwekerijen in Nederland en Engeland vulde hij zijn collectie verder aan. Hij wist als eerste in Europa een orchidee tot bloei te brengen.
De Codex Regius Honselaerdicensis
Er is nog veel bekend over deze plantenverzameling. Van ruim 250 soorten weten we dat ze in Fagels collectie zaten. Verschillende botanici vermeldden in hun boeken en reisverslagen planten uit de ‘Caspari Fageliano Horto’. Vanaf 1685 maakte de schilder Stephanus Cousyns op Leeuwenhorst 94 fraaie aquarellen van planten. Het was een opdracht van koning-stadhouder Willem III, waarschijnlijk bedoeld als cadeau voor Gasper Fagel. Maar toen deze in 1688 overleed was het werk nog niet voltooid.
Willem III hield de aquarellen zelf en liet ze bundelen met een nieuw schutblad. Het boek werd bekend als de Codex Regius Honselaerdicensis, naar de door hem geërfde buitenplaats Honselersdijk. Later is de Codex in Italië beland. Hij wordt bewaard in de Bibliotheca Nazionale Centrale Firenze.
Alleen voor een select gezelschap
Fagels tuin kende maar een kort leven, maar de uitzonderlijke collectie exoten was al snel beroemd in heel Europa. De meeste gasten op Leeuwenhorst kregen de bijzonderste planten overigens niet te zien. Dat exclusieve voorrecht was voorbehoden aan een select gezelschap toonaangevende botanici. Op oude kaarten is een gebouw met extra ommuring te zien, vermoedelijk was dit de oranjerie of kas voor de meest zeldzame tropische gewassen.
Na Fagels dood verwierf Willem III vrijwel de hele collectie planten. Deze werd overgebracht naar Engeland, waar zijn echtgenote koningin Mary Stuart de paleistuinen van Hampton Court beheerde. Na haar dood ging bijna de hele collectie snel verloren. Wel zijn sommige originele planten opgenomen in herbaria en daar nog altijd te bewonderen, zoals het Sloane herbarium in het Londense National History Museum.
In Noordwijkerhout leeft de naam Leeuwenhorst nog voort, maar van het klooster en de latere buitenplaats is vrijwel niets bewaard gebleven. Op deze locatie staat nu de boerderij Oud-Leeuwenhorst. Stichting Het Zuid-Hollands Landschap beheert er een natuurgebied.
- Leeuwenhorst, een tuin van wereldformaat gezien door de ogen van Pieter Teding van Berkhout – Elizabeth den Hartog (De Zeventiende Eeuw, 2008)
- Oud Leeuwenhorst, historisch onderzoek – Stichting In Arcadië (2011)
- Hortus Regius Honselaerdicensis – Teylers Magazijn 105 (2010)
